PÄRATIYA KA SA DI: SO BNAR, SO MIYASOWASOWA AGO SO KIYAPAKAOKITOKIT O MIYAKALALA A PIYAN'KÄW SA TUTULAN

Makaawid a akal e Marcos ko IMF ago talundug a piyakaito iyan so budget o guberno sa 18%. Ogaid na da ron mirampat so manga project ago programa e Imelda.

Miyayad si Imelda sa $5,021,136 ko kiyapamamasa niyan sa mbarambarang a manga pagigimo a babay a lagid o sising, salay, aritis ago manga artwork sii sa Hongkong ago sii sa Milan, Italy.

Miyadawat e Glecy Tantoco so pirak a $4.65 ka miliyon a makapopoon sa Security Bank ago piyamasa niyan sa Flemish painting sa $4 ka miliyon ago so silver service sa $428,000. Miyamasa pn skaniyan sa madakl a artworks a pasad e Jack Tanzer sa arga a $2 ka miliyon a aya tagoon ko resibo na so Metropolitan Museum of Manila e miyamasa ron.

Miyakawma sa Manila si Ron Lusk(knaba niyan tito a ngaran) para kambitiyaraan piyapiya so papagmaan a kipaguwitn ko 50 metric tons a manga bulawan sa Switzerland. Bisita skaniyan e Fabian Ver ago si Gen. Cannu a kilala skaniyan a mapnggolawla niyan so langowan taman, a mapnggolawla niyan so ka-smuggle-a ko langowan taman, ago so kapasang iyan makalayog sa apiya antonaa ipoon sa helicopter taman sa Boeing 747. Miyakapoon ki Lusk, na so bulawan a piyakiilay ron e Cannu na sii tatagoon sa "underground a adn a buniga niyan ko liyawaw niyan, a sii matatago sa liyo a Manila". Pitaro iyan pn a so manga bulawan na adn a tanda iyan a lagid o manga kasurat a insik ago manga kasurat a Apon ago sii tatagoon sa manga kaon a copper. Piplanuwan e Lusk so kipaguwitn niyan ko bulawan sa Switzerland ogaid na da bo manggolawla. Da rka niyan dn manggugud angkayno.

Siyambiyan imanto a CB so format o kip-reportn niyan ko otang a Pilimpinas sa pd a ingd. Da ron pdn so Revolving Credits a giyoto so manga short-term a otang sa pd a ingd. So kapapantagan a otang sii ko miyauna a format na $16 ka biliyon . Na sangkaya a bago a format na badn $11.5 ka biliyon. Maana niyan na piyakaito a Pilimpinas so kapapantagan a otang iyan sa $4.5 ka biliyon. Knaba giyoto bo ka: giya a CB na siyambiyan niyan so maana o debt-service ratio sa taman'n bo sa 20% so kapmbayadi ko bara tano. So dikambabara a Pilimpinas sa pd a ingd oman ragon na di mambo pakalpas sa 20% ko average o pkalba tano ko exports tano ko sold o miyaipos a tlo ragon. Na giyaya na kiyasambiyan mambo sa di pakalpas sa 20% ko miyaipos bo a saragon a pkalaba tano ko exports tano. Imanto a 1982 na siyambiyan niran paroman. Da iran non pda so short-term a piyangutang ago piyakapagumana iran so pkalaba ko exports tano ago so piyangotang sa pd a ingd. Antonaa e Miyasuwa aya? P'pakaotang a guberno sa short-term sa da a kaposan niyan sa di kaalin a giyangkoto a debt-service ratio.

Adn a telex a inipakawet ki Gapud: "Mipantag ko kiyambitiyara ta imanto a 1:30 sa kapita na so pirak na sisii imanto tatagoon sa Saudi National Bank sa Madrid ko kapamasaa ko 6,000 metric tons a pasad ta a pamasaan. Bill Erbe, President, ITM."

Kuminowa si Andrew Genito sa $1 ka miliyon sa Wing Lung Bank sii sa Hong Kong na talundug inuwit iyan ki Marcos bago skaniyan miyamisita sa Washington. Si Danding Cojuangco na bigan niyan si Imelda sa $500,000; ago si Domingo na migay mambo sa $200,000. Migay mambo sa mala a pirak si Lucio Tan, JY Campos ago si Nemesio Yabut ko kaplalakaw e Imelda.

Miyamasa si Imelda sa maitm a fox-trimmed stole sa $3,500, jewelry a pasad e Fred Leighton sa $133,500 ago pasad e Cartier sa $52,000, ago so portrait a ginawa niyan a pasad e Ralph Cowan sa $62,000.

So 1979 US Bases Agreement na bigan niyan a Pilimpinas sa $500 ka miliyon a bayad iran ko sold a lima ragon. Miyapamikir e prisidinti sa Amirika a si Regan a imbitiyara iyan so pagariya iyan a si Marcos ka adn kapooni sa magaan so negotiation. Miyakaporo so rent sa miyamanik sa $900 ka miliyon ko sold o lima ragon ipoon ko October 1, 1984. Giyaya na kiuman ko kinanglan tano a daral isa bo ko miyauna.

So base year, 1972, ko di kambilanga ko Consumer Price Index (CPI) na siyambiyan. Mimbaloy a 1978. Maana niyan na imanto a 1982 na giya a CB na "miyapakababa" iyan so otang tano sa pd a ingd, ago "miyapakaporo" iyan so purchasing power o piso. So gold reserves na p'pakaporo sa miyamanik sa 1,866,000 ounces.

Aya miyakalala a miyapamasa na so tamok sa 40 Wall Street sa arga $70,126,228 a so pirak a inibayad on na makapopoon ko 2 a account sa Traders Bank a kikibrn e Gapud ago ko pondo o Philippine National Oil Company (PNOC). So prisidinti a PNOC a si G. Velasco na siyugo iyan so treasurer iyan a mipakawit iyan so daral a pkalaba ko export (dikapasaa sa pd a ingd) tano ko gaslina sii ko account a PNOC sa Chemical Bank sii sa New York. Biyayadan skaniyan e Gapud sa piso poon ko 7700 accounts. So official buyer a 40 Wall Street na so Nyland Corporation, a offshore-company a Netherlands Antilles-a adn a tlo a shareholders iyan: Beneficio Investments, Inc., Excelencia Investments, Inc. ago Bueno Total Investments, Inc.-a langon kompaniya sa Panama a piyakatindg e Gapud inako 1980. So duwa timan a HK trust account sa Standard Chartered Hong Kong Trustee Ltd na aya kirk ko langon o manga miyabto a kompaniya.

Miyapasad so monopolization e Marcos ago si Danding Cojuangco ko coconut industry. Tanto iran a piyakargnan so manga farmer sa piyakabayad siran sa tax para ko levy fund a P9,600,000,000 ko sold o 1973 taman sa 1982. Giyoto a levy fund na miyakala imanto (a ragon a 1999) sa P100 ka biliyon. So levy fund na sii inusar ko kapagugupi ko isa a bangko ( a inidiposito iran ko manga bangko sa da a interest on) a miyapamasa isa bo ko miyawna ko bapa e Danding a si Jose Cojuangco, Sr. a talundug a sii inibgay ki Danding a skaniyan so director a PCA. Giyoto a bangko na skaniyan e kuminibr ko pipira ka biliyon a levy-fund para kanggunaan e Marcos, Danding, JP Enrile ago so manga attorney a pd e Angara sa ACCRA ago si Clara Lobregat. Inusar so levy funds ko kiyapamamasa iran ko mbarambarang a kompaniya ( maapd on so manga ala a kompaniya a lagid o San Miguel Corporation ago so manga iito a kompaniya lagid o Dutch Boy Paints) a inisabap ko manga crony e Marcos a lagid e: Benedicto-a skaniyan e kuminibr ko industry a gula; Campos-manga bulong ago real estate; Disini-ssi ko nuclear energy; Floirendo-sii ko industry a saging; Silverio-sii ko motors; Cuenca-sii ko infrastructure; a aya pagugup kiran na so financial adviser e Marcos a si Rolly Gapud ago so legal adviser iyan a si Ronaldo Zamora. So languwan o banking system pd on so Central Bank na inusar iran taman sa piyagabusaduwan niran.

Si Imelda e miyagulowan ko pet project a Manila International Film Festival. Miyakimbalay skaniyan sa bago a film center sa arga a $21 ka miliyon. Kiyaumanan pn a manga agency a guberno, ministries ago giya a CB sa $4 ka miliyon

Giyangkai a gawii na sii sa Luxembourg na adn a dinggalbk sa bangko a inibgay niyan ko US Authorities so manga photocopy a manonotaryo a manga dukomento mipantag ko pasad ko kiyapasaa ko 4,207,138 a bareta a manga bulawan a aya kapnd o omani isa a bareta na 12.5 kilos na aya matatago ron a ngaran na Banco Central. Na banda a aya timbang a giyangkoto a bulawan na 52,589 metric tons a magaarga sa $800 ka biliyon. Adn a mitatalon on a memorandum a pipirmaan e Konsehala Candelaria V. Santiago, "Sasanaan a babay o Prisidinti & Mapapagma a dipasa". Sii pman sa CB na miyakayto so reserves sa badn kokoma sa 289,000 ounces. So kala a miyalbat on na 44.8 metric tons. Aya pitaro a CB na aya sabap oto na so liquidity crisis; a kinanglan tano dn a mapasa so manga bulawan ka adn katapali so foreign exchange tano.

Mimbaloy imanto si Marcos a balisakitn-adn a discoid lupu iyan. Ogaid na knaba skaniyan di pakagaga ko di niyan di kipikinduluna mipantag ko manga bulawan. So manga taw niyan na ana inimbitar iran sa Manila sangkaya a gawii a si John Doel. Si Doel na miyakindolona kiran sa pat a contract. Maapd ko manga taw e Marcos si Domingo Clemente ago si Pedro Laurel a skaniyan e miyakataro on a si Marcos e kirk ko manga bulawan, ago so kala o bulawan na kiyasobraan niyan so miyataro a 5,250 tons.

Biyayadan e Imelda so 52 a manga painting o French Impressionist a si Paule Gobillard sa $273,500.

Si Norman Lester "Tony" Dacus a representative o duwa a kompaniya (Remington Limited ago Bistre Limited) sa Bahamas na minitoona e Marcos sa miyakapat, ogaid na sii skaniyan dimikinduluna ki Fabian Ver mipantag ko bulawan: paganay a kiyanduluna iran na so 60 metric tons oman pito gawii a aya kala iyan na 15,600 metric tons a aya arga iyan na $400 oman isa ka ounce ago so 10 metric tons oman pito gawii a aya kala iyan na 4,000 tons. Pinirmaan e Marcos a giyangkoto a duwa a kapasadan a skaniyan e mipasa. Matatago ko duwa a kapasadan a so isa a bareta a bulawan na 10 kilo a timbang iyan ago matatago on so tanda a CB.

Pinirmaan e Fe so manga check para mibayad ko manga bulawan a salay, aritis, sising a kala iyan na $577,920. Sii ko ika duwa a pito gawii a kiyapakalpas iyan na adn pman a check a pinirmaan a kala iyan na $635,000. Ago pipoonan so kapmbayadi ki Bellini ko manga piyamamasa ron a artworks sa miyamanik $8,300,000.

Mitata si Imelda ko da ron kaimbitara ko kapmbitiyaraa ki Prince Charles ago si Princess Diana na tiyangkd e Imelda a so kakawinga ko wata iyan a si Irene na pmbaloyn a kalilimud o entero a ingd. Aya darpa iyan: na sii sa Sarat, Ilocos Norte a ingd e Marcos ago si Ver. Biyaloy e Imelda a giyangkoto a ingd a lagid o colonial town o manga kasila inako 17th century. So manga walay e Marcos ago si Ver na pimbalay paroman para mataro a sii siran makapopoon ko manga ala e tamok. So manga walay a native huts na siyambiyan sa manga European houses. So pd na kapakay a balingan na so pd na badn facades. Aya miyanggasto ron na sumiyobra sa $10 ka miliyon. So pd ko manga psangka ki Imelda na bituwan iran angkoto a pimbabalay a manga walay sa "edifice complex". Miyakimbalay skaniyan sa miyakadakdakl a manga walay sa entero a Pilimpinas.

Giyangkai a gawii na piyagma e Marcos a pinikisambiyan niyan so isa ko miyabinasa a kidney niyan. So kiyaoperai ron na di mapiya. Kinanglan niyan pn a kasambiyan oto paroman sa saragon imanto. Pkasakit skaniyan a tanto isako pakaoma si Ninoy sa Pilimpinas. Ba giyaya e rason ino kabaya iyan a si Ninoy na ma-postpone so kapakakasoy niyan sa isa pn a olan ago si Ninoy na pitaro iyan badn a kabaya iyan na sii makaoma ko duwa ka pito gawii?

Kiyatokawan a so manga telex a makapopoon ko opisina e Marcos ago ko opisina o secretary niyan a inipakawit ko manga pimbaraan iran sa pd a ingd na isosorat on a giyangkai a Pilimpinas na di niyan kabayadan so manga otang iyan. Giyaya e paganay a tanda a adn a pkasuwasuwa a di mapiya, a kurang so daral tano, ago adn a sakataw a plaklakn niyan a CB.

Giyangkaya a gawii ana 247,400 ounce a manga bareta a bulawan a inipakawit sa London a sii miyakaokit sa Amsterdam ko KLM Flight 864 a poon sa Manila. Aya matatago ko waybill na giyangkoto a manga bulawan na sii tatagoon ko 64 a kaon a timbang iyan na 3.02 metric tons. Giya pn a olan-olan na da bo mitaros so kapakalayog o KLM poon sa Manila a sii sung sa Zurich a pakaokit sa Bahrain. Da oto layog ka di niyan kakna so irororan on a manga bulawan.

Si Laya ago si Virata na sumiyong sa New York para mitoona iran so sapolo a international lenders o ingd tano ka ptaroon iran non a giyangkai a Pilimpinas na di niyan siran kabayadan. ---antonaa? $18.1 ka biliyon? Knaba? $19.1 ka biliyon? Knaba? Lagid o mala adi so $24.6 ka biliyon. So international reserves tano na kna ba oba $1.43 ka biliyon a kinilangkapn non--miyakayto skaniyan sa badn $430 ka miliyon. Miyamangni siran sa moratorium ago piyamangni iran a oba kapakay a sambiyan so gawii a kambayadi iran ko otang a Pilimpinas. So manga bankers na katawan iran a aya babaloyn e Marcos a pkuwaan niyan sa tamok iyan na giyangkai a CB. Miyapakaliyo a Pilimpinas so $400 ka miliyon ko kiyalk o manga taw ndagang sa Pilimpinas a aya kabtuwa ron na capital flight. So CB na knaba bo oba pagusar sa window-dressing (maana niyan na pakapipiyan o CB so kapkaylaya ko di niyan dinggulawlaan) ka di niyan di tibabaan so kapagalina iran ko manga ipsurat iran ko manga karatas a ipikiilay iran ko kadaklan a taw. Adn a papagmaan a report a World Bank a aya isosorat on na sii ko sold o 1978 taman sa 1982 da bo makuwa o dapat a pakakuwa ko manga otang sa pd a ingd. So pirak na miyada. So kiyasuguwa on e Marcos na siyugu mambo e Laya a pamaltikn so manga dukomento ko pirak a inotang e Razon a $30 ka miliyon, ago so kiyadiyamani ko kiyapamasaa o CDCP ko $8 ka miliyon a foreign exchange, ago so kinitogalin'n ko $70 ka miliyon sii sa PNOC--langon oto na makasosopak ko CB regulations.

So kiya binasa o economy tano ipoon ko kiyabunuwa ki Ninoy na aya average capital flight na pamanik $5 ka miliyon oman gawii. Tiyawagan e Marcos si Velasco sa PNOC ago pitaro iyan non a kuwa skaniyan sa $200 ka miliyon poon ko short term credits iyan ago sii niyan oto indiposito sa CB. Piyangni e Laya ko manga olowan o manga kompaniya a timu siran sa pirak ka adn di makargn so kapagutang o manga pd a kiyamaraan a kompaniya ogaid na miyada so sana iran ki Laya; so manga pinggasto e Imelda na miyatago ko manga headline o manga newspaper sa entero a doniya. Kinanglan a adn a suwaan e Marcos a maus iyan so "pirak iyan". Giyangkaya a oras na adn a $155,500,000 e Marcos a tatagoon niyan ko Avertina Foundation account sa Suisse Bank. Adn a arga a $75 ka miliyon a Treasury Notes a piyamasa a Avertina Foundation a aya inusar a ngaran a tatagoon ko miyabtu a notes na so tlo a bangko sa Switzerland: Bank Hoffman--$50 ka miliyon, Swiss Bank Corporation--$10 ka miliyon, ago Paribas--$15 ka miliyon. Piyamasa o tlo a manga bangko sa Manila so $41.4 ka miliyon a notes: Security Bank--$14 ka miliyon; UCPB--$26.4 ka miliyon; Philippine Bank of Communication--$1 ka miliyon. Miyamasa mambo si Antonio Floirendo sa $2 ka miliyon a notes. Piyakalangkap a CB a di skaniyan dipasa sa sobra a madakl a bulawan--1,577,000 ounces--an malo mada so kar'rgni ko manga kompaniya ago manga bangko (illiquidity situation).

Inimbitar e Ver so walo ka taw a olowan ko manga money changing syndicates sii sa Elks Club sii sa Makati--aya manga ngaran niran: Jimmy Chua, Raffy Chua, Benito Penalosa, Go Pok, Catalino Coo/Lito Lliege, Peter Uy, Sio Lim ago si Wilson Chua. Inako miyakadarpa siran na ba siran badn miyangadadakp. Miyapagusay iran so problema inonta ko kiya pran'ga kiran--kinanglan a so piso na mapgs. Giyoto mambo e kiyapakaandar ago kiyapooni ko Binondo Central Bank. Miyapakatindg so Presidential Anti-Dollar Salting Task Force sabap ko kinisuguun e Marcos ko taritib a E.O. 934 a aya magoolowan non na si Bobby Ongpin ago talondog a piyagma iran angkoto a task force sa ngaran a Luntian. Da dn gnki o manga sindikato so galbk iran ago ba iran badn piyakala so psuwaan niran ago mala a pkalaba iran non, ogaid na di siran mambo di mikindolona ko guberno ko di kapasaa ago kapamasa sa foreign exchange a adn a tatangkdn o guberno a rates.

Miyapamasa e Marcos so tamok sa 200 Madison Avenue a maga-arga sa $50,500,000. Aya inusar a corporation ko kiyapamasa-on na mngangaran sa Glockhurst Corporation. Sii oto piyamasa ki Harry Helmsley. Kadaklan ko shares o komapniya na matatago ko ngaran e Rico Tantoco. Mandaydi na piyakambuat o manga Tantoco a aya kirk-on na so Khashoggi.

Isako kinanglan dn o Pilimpinas so daral na minitanda sa intero a doniya a titu dn a kar'rgnan tano, si Imelda na mimbaloy a ngaran niyan so "babay a balance-of-payment problem, dimamasaan a pkatukn a skaniyan so lumiyaga ko tamok o ingd iyan ko kiyapamamasa niyan ko Bulagari baubles taman ko macadamia nuts". Piyamasa niyan so pat timan a walay sa New York a maga-arga sa $181,500,00. Sa giyangkoto a gawii na binar a Central Bank (CB) a di kabayadan a Pilimpinas so bara niyan sa pd a ingd; miyayad si Imelda sa $50,500,000 a downpayment a inipamasa niyan sa walay sa pd a ingd sa 200 Madison Avenue sa Manhattan. Miyakatundutundug a miyamasa skaniyan sa $200,000 a muntiya a rinte, $360,000 a antik a jewelry, $19,400 a tuwaliya, dmpas, bangkala a ipakaturog ago dmpas sa lamisaan a piyamasa sa Bloomingdales, ago biyayadan niyan so kiyataros iyan sa Waldorf Astoria sa $18,400. Aya pmbgay rkiyan sa daral na giyangka-i a CB ago Philippine National Bank. Mandaydi na miyakatarg mamamasaan so manga kompaniya sa Pilimpinas a lagid o manga manufacturer sa raw materials sa pd a ingd a aya ipkawyaguyag iran. Miyakatarg ma-andar so manga paktoriya. Madakl a taw a piyangadaan sa galbk. So kapkararangiti ko manga taw na minilangkap.

Sa giyangkai a gawii na adn a mama a mngangaran sa Jose Cruz-Cruzal a miyadakp sa Seattle-Tacoma International Airport a makakapoon sa Manila. Miyatoon niranon so silopen a aya niyanon dn kitapokn ko likod iyan. Aya kitatagoon na manga dukomento a si Marcos na kabaya iyan a makasmbay sa pipira ka biliyon a daral ko mga bangko a makanggugulalan ki Frank B. Higdon a mababaling sa Virginia. Aya isasanda-on na pipira ka "andana a bulawan" a itatapok ko isa ko mga bangko sa Manila.

So gubirnador a CB a si Jaime Laya na binar iyan a kiyapamrak a CB ko kiyatibaba iran makaporo ko foreign reserves adn makambara saroman. Piyaka-awa e Marcos si Laya ko kadato iyan sa CB na biyaloy niyan badn a Minister of Education, Culture and Sports. Ino mangaday ba aya piki-ilayn e Marcos ko mnaga kalumbayan na aya prawatn na so tkaw a lagid e Laya?